Zespół klasztorny paulinów, zwłaszcza kościół św. Barbary i kaplica zbudowana nad sławnym źródełkiem, stanowią drugie obok Jasnej Góry miejsce uświęcone tradycją cudów i modlitw, które najczęściej odwiedzane jest przez pielgrzymów przybywających do Częstochowy. Znane jest też jako „Sanktuarium Zranionej Jasnogórskiej Ikony Matki Bożej”. Znajduje się ok. 600 m na południe od Jasnej Góry.
Miejsce to tradycja kojarzy z historią Obrazu Jasnogórskiego. Kiedy w Wielkanoc 1430 r. na Częstochowę napadła banda rabusiów, nie oszczędziła cudownego Obrazu Matki Bożej, ograbiając go z drogocennych ozdób i wotów. Jak podają kroniki, sam wizerunek został pocięty mieczem, połamany na części i porzucony. Zakonnicy odnalazłszy sprofanowany Obraz, udali się z nim do Krakowa, gdzie został odnowiony. Tej właśnie renowacji zawdzięcza swój obecny wygląd.
Jeden z przekazów opowiada, że napastnicy usiłowali wywieźć Obraz, ale konie ciągnące wóz nie chciały ruszyć z miejsca i rozgoryczeni rabusie zrzucili wizerunek na ziemię. Na miejscu tym w sposób cudowny wytrysnęło źródełko, w którym paulini obmyli odnalezioną Ikonę. Fakt ten z czasem upamiętniono stawiając krzyż, a potem wznosząc nad źródełkiem niewielką, drewnianą kaplicę. Do dziś panuje przekonanie o uzdrawiających właściwościach tej źródlanej wody. Pielgrzymi chętnie ją piją i używają z wiarą w różnych chorobach. Przeprowadzona w 1998 r. analiza składu chemicznego potwierdziła korzystną zawartość minerałów, wywierających leczniczy i wzmacniający wpływ na ludzki organizm. Bez względu na uwarunkowania naturalne trzeba podkreślić, że zdarzają się przypadki cudownych uzdrowień.
W latach 1637-43 z inicjatywy wybitnego prowincjała, o. Andrzeja Gołdonowskiego (1596-1660), na tym miejscu zbudowano kościół p.w. św. Barbary dziewicy i męczennicy i św. Andrzeja Apostoła. Został on konsekrowany 14 maja 1643 r. przez bpa Jana Madalińskiego. Przy kościele wzniesiono klasztor, w którym umieszczono nowicjat zakonny. W XVIII w. nad cudownym źródełkiem wzniesiono murowaną kaplicę p.w. Matki Bożej Jasnogórskiej. Posiada ona w ołtarzu kopię Wizerunku z jasnej Góry, a w kopule cztery późnobarokowe freski ilustrujące wydarzenia z historii profanacji Obrazu. Samemu źródełku nadano kształt studni o głębokości 10,5 m.
Cały zespół klasztorny wielokrotnie był niszczony i potem odnawiany. Najbardziej został zdewastowany w czasie potopu szwedzkiego w 1655 r. (odnowiony w 1657 r.), w czasie walk konfederatów barskich w latach 1769-72 przez wojska rosyjskie (odnowiony w 1773 r.), w czasie wojen napoleońskich, gdy w 1807 r. klasztor został zamieniony w szpital, a w 1809 r. został splądrowany przez wojska austriackie, dalej w 1864 r., na skutek kasaty klasztoru przez władze carskie i zajęcia budynków przez wojsko rosyjskie oraz po koniec II wojny światowej w 1945 r. (odnowiony w 1949 r.)
W 1891 r. kościół został przeznaczony na siedzibę nowoerygowanej parafii św. Barbary, gdzie posługę duszpasterską powierzono księżom diecezjalnym, którzy zaadaptowali budynek klasztorny na plebanię. Sam kościół jest późnorenesansowy, częściowo przebudowany, o wnętrzu barokowy, trójnawowy na planie bazyliki. Jego najbardziej charakterystycznym elementem jest masywna, dołem wieloboczna, a górą okrągła wieża wyraźnie stylizowana na basztę obronną, stanowiąc aluzję do żywota patronki kościoła – św. Barbary (zamkniętej przez ojca w takiej właśnie wieży). Barokowe wyposażenie wnętrza pochodzi w większości z XVIII w. i z czasów restauracji kościoła, zwłaszcza późnobarokowych ołtarzy, dokonanej na przełomie wieku XIX i XX.
W prezbiterium znajduje się XVII – wieczna ambona z wizerunkami czterech ewangelistów, a nad nią kopuła z figurą Maryi z dzieciątkiem Jezus z i z księżycem pod stopami. Na ścianach wisi cykl barokowych obrazów z końca XVIII w., przedstawiających poszczególne epizody z życia św. Barbary. Z wystrojem wnętrza korespondują neorokokowe organy z 1935 r. umieszczone na chórze muzycznym, wspartym na dwóch kolumnach kompozytowych. Na balustradzie chóru umieszczone są cztery malowidła. Pierwszy od lewej strony to obraz o. Andrzeja Gołdonowskiego, fundatora i budowniczego kościoła i klasztoru, następnie wizerunek św. Cecylii, patronki muzyki kościelnej, obraz św. Andrzeja Apostoła i portret papieża, Piusa XI, za którego pontyfikatu zbudowano chór i organy.
Ołtarz główny zawiera w polu centralnym barokowy obraz św. Barbary namalowany w 2 poł. XVII w. prawdopodobnie przez Jana (Felicjana) Latyńskiego, paulina z Jasnej Góry. Malowidło ozdobione jest srebrną sukienką trybowaną. Na jego zasuwie znajduje się obraz z XIX w. przedstawiający Matkę Bożą Różańcową. W górnej części ołtarza umieszczono obraz przedstawiający Jezusa z uczniami w drodze do Emaus.
Po prawej stronie przy tęczy znajduje się dawny ołtarz św. Pawła z Teb, Patriarchy Zakonu Paulinów. Dziś w polu głównym znajduje się obraz Matki Bożej Częstochowskiej z pocz. XX w., w pozłacanej sukience z drewna. Na zasuwie umieszczono obraz św. Stanisława Kostki, a w zwieńczeniu ołtarza – malowidło przedstawiające św. Zofię z córkami. Po bokach są umieszczone dwie rzeźby: po prawej stronie św. Sebastian, a po lewej św. Jan Nepomucen.
Ołtarz przy tęczy po lewej stronie posiada w polu głównym wizerunek św. Józefa (dawniej św. Andrzeja Apostoła), a w zwieńczeniu u góry – obraz ukazujący św. Augustyna z pokonanym heretykiem u jego stóp. Zasuwę stanowi obraz Najświętszego Serca Pana Jezusa. Poprawnej stronie rzeźba ukazująca św. Hieronima, a po lewej stronie – św. Ambrożego.
W prawej nawie bocznej znajduje się ołtarz z obrazem św. Pawła I Pustelnika, Patriarchy Zakonu Paulinów pochodzący z XVII w. Po bokach znajdują się rzeźby dwóch biskupów: św. Augustyna i św. Atanazego.
W lewej nawie bocznej znajduje się obecnie ołtarz ze współczesnym obrazem Pana Jezusa Miłosiernego. Po bokach znajdują się rzeźby doktorów Kościoła: św. Grzegorza Wielkiego i św. Leona Wielkiego, a u góry w zwieńczeniu ołtarza znajdują się rzeźby dwóch archaniołów: po lewej stronie św. Michała, a po prawej św. Gabriela.
Po prawej stronie prezbiterium mieści się dawna późnobarokowa z elementami rokokowymi kaplica św. Michała Archanioła. Jej ołtarz zawiera obraz Jezusa Chrystusa ukrzyżowanego z duszami czyśćcowymi u stóp krzyża, będący ikonograficzną kopią cudownego krzyża z Kaplicy Matki Bożej na Jasnej Górze. Po obu stronach ołtarza znajdują się dwie rzeźby z XVIII w.: św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Barbary.
Po lewej stronie nad zakrystią znajduje się odnowiona w 2004 r. kaplica św. Anny z ołtarzem późnobarokowym, przerobionym w końcu XIX w. Pole główne ołtarza wypełnia namalowany w II poł. XVIII w. obraz przedstawiający św. Annę i św. Joachima, którzy nauczają Najśw. Maryję Pannę, a nad nimi Trójcę Św. W zwieńczeniu ołtarza, w neorokokowej ramie umieszczono obraz określany w ikonografii jako adoracja Trójcy św.
Po obu stronach ołtarza znajdują się rzeźby św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św., Barbary. Przepięknym wyglądem odznaczają się XVIII – wieczne stalle z wysokimi zapleckami. Kaplica ta sąsiaduje z klasztorem i spełnia rolę chóru zakonnego. W samym zaś klasztorze można podziwiać sklepienie starej klasztornej biblioteki ukazujące scenę 12 – letniego Jezusa nauczającego w świątyni, a po bokach wizerunki czterech ewangelistów.